زیگورات چغازنبیل
در استان خوزستان و در ۴۵ کیلومتری جنوب شهر شوش واقع شده است زیگورات چغازنبیل یا معبد چغازنبیل یک شهر باستانی مربوط به دوره ایلامی است که وسعت آن ۱۰۰ هکتار می باشد. چغازنبیل شهری مذهبی و سلطنتی بود که برای نیایش و پرستش خدایان ایلامی به دستور پادشاه مشهور به اسم اونتاش گال، در سال ۱۲۵۰ پیش از میلاد در حوالی رودخانه دز و شهر شوش بنا شده که معماری این شهر به شکل سه حصار تو در تو طراحی شده که هفت سردر دارد و در بین دو حصار چندین معابد، کاخ ها، آرامگاههای سردابی و ... وجود دارد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد
محله شاهی
در حد فاصل بین حصار بیرونی و درونی قرار دارد. که ساختمان های کاخ شماره سه و شماره دو ، کاخ _ارامگاه، معبد خشتی نوسکو، خانه های مسکونی و گورستان است. کاخ آرامگاه دارای چند دخمه زیرزمینی است که در زیر اتاق های آن قرار دارد. اقلام زینتی و قیمتی و تزئینی متعددی از این کاخ پیدا شده است.
محله تمنوس
در حد فاصل بین حصار میانی و درونی قرار دارد که معبد های متعددی در خود جای داده است از جمله معبدی برای اله ها، خدایان ایلامی و... به همین دلیل به عنوان محوطه مقدس نام می بردند. در این محوطه چندین معبد کشف شد که شامل نام خدایانی بود که معابد به آنها هدیه داده شده بود. که البته با توجه اسناد بدست آمده معابد دیگری نیز به دلیل مرگ شاه، نیمه کاره مانده بود.
در دی ماه سال ۱۳۴۸ زیگورات چغازنبیل به عنوان اثر ملی معرفی شد و در سال ۱۹۷۹ میلادی اولین میراث جهانی ایران در فهرست آثار یونسکو به ثبت رسید. بعد از گذشت چندین سال از ساخت چغازنبیل آخرین پادشاه آشوریا به این منطقه حمله کرد و آثار ایلامی و زیگورات را نابود کرد. در کتیبه ای که بعدها پیدا شد، نوشته بود من زیگورات شوش را که از آجرهایی با سنگهای لاجورد لعاب شده بود شکستم. معابد ایلام را با خاک یکسان کردم شوش را تبدیل به یک ویرانه کردم ندای انسانی و بانگ شادی به دست من از آنجا رخت بر بست.
زیگورات چیست؟
در زبان ایلامی به زیگورات زیقورتو و در زبان سومری زیقورات بوده که در واقع کاربرد آن به سبکی از معماری بوده که جهت بناهایی که استفاده مذهبی داشته استفاده می شده است. سبک معماری زیگورات بنایی به شکل قیف مانند بوده که در طبقه های مختلف ساخته می شده است که انسان با بالا رفتن از طبقات به خداوند نزدیک تر می شده است. این سبک معماری جهت مکانهای آئینی و مذهبی در دوره ایلامی ها در ایران و در دوره آشوری ها و بابلی ها در منطقه بین النهرین کاربرد داشته است. تنها تفاوت آنها این است در بنای زیگورات های بین النهرین طبقات روی هم ساخته می شوند ولی در زیگورات چغازنبیل هر طبقه از روی زمین مجزا ساخته شده است.
دلیل نامگذاری چغازنبیل
قبل از کشف این محوطه به دست باستان شناسان این مکان یک تپه به شکل سبد برگشته بود و همین باعث شد به نام چغازنبیل معرفی شود که چغا به معنای تپه و زنبیل به معنای سبد است اما نام اصلی چغازنبیل با توجه به کشف کتیبه‌ها و آثار نوشته ها این مکان را به زبان ایلامی ال اونتاش و به زبان اکدی دوراونتاش نام گذاری کرده بودند.
پلان چغازنبیل
پلان زیگورات چغازنبیل به شکل مربع در ۵ طبقه و در ابعاد ۱۰۵ در ۱۰۵مترمربع بنا شده و به صورت هرمی شکل از پایین به بالا ، رفته رفته کوچکتر میشود و در آخرین طبقه چغازنبیل معبد کوچکی قرار گرفته است که ارتفاع معبد ۵۲ متر مربع بوده اما از آن زمان تا کنون فقط ۲۵متر مربع آن در ۲/۵ طبقه پابرجا مانده است.
چغازنبیل چگونه کشف شد
در سال ۱۹۳۹ میلادی معبد چغازنبیل کشف شد در همین سال بود که گروهی از کارکنان شرکت نفت ایران و انگلیس در پی انجام تحقیقات در اطراف چغازنبیل توجهشان به تپه بزرگ در بین دو دیوار جلب میشود که یک نفر از زمین شناسان به نام براوان چندین نمونه از آجرهای کتیبه دار را برای انجام تحقیقات بر روی آنها جمع آوری میکند و سپس موضوع را با هیئت باستان شناسی شهر شوش در میان می‌گذارد و در سال ۱۹۳۵ دو نفر از باستان شناسان فرانسوی به نام های ون درمییر و لویی لوبرتون اولین بازدید از این محل را انجام دادند و بیشترین تحقیقات در مورد چغازنبیل توسط هیئت رومن گیرشمن باستان شناس فرانسوی انجام گرفت.
شگفتی های چغازنبیل
چغازنبیل طبق نقشه و طرح مهندسی ساخته شده و محل آن نیز با توجه به برنامه ریزی دقیق در نزدیکی رودخانه و در روی برامدگی طبیعی انتخاب شده بود تا هم از سیلابها در امان بماند و هم تامین آب راحتی داشته باشد. منطقه چغازنبیل بگونه ای بود که در هوای تمیز شهر شوش از بالای چغازنبیل قابل مشاهده بود. از شگفتیهای بعدی چغازنبیل سیستم آبی است که ابتدا فکر میشدکه تصفیه خانه ای است که آب جمع شده در خارج از شهر را تصفیه میکرد و به آبراهه های داخل شهر جاری میکرد و اهالی شهر از آن استفاده میکردند، اما براساس تحقیقات بعمل آمده این سیستم بعنوان یک مجرا برای انتقال آبهای جمع شده در اثر بارندگی و ... به بیرون از شهر بوده است .شگفتی بعدی، وجود مفتول های شیشه ای در این مکان است که نشان از وجود دانش و توانایی علمی مردمان آن زمان دارد.
آجر نوشته های چغازنبیل
آجر نوشته های چغازنبیل نقش کثیری در معرفی این سازه دارد، به طوری که بیش از ۶۵۰۰ قطعه از آنها پیدا شده که در همه ی آنها نشانی از اونتاش، پادشاه وقت یاد برده شده است.
محوطه زیگورات
اطراف زیگورات را حیاط های فرش شده با آجر در برگرفته که ساختمان های متعددی در آن ساخته شده است.
حیاط شمال شرقی: وسیع ترین حیاط زیگورات است که دارای سکویی برای جلسات و اجتماعات مردمی می‌باشد و نیز ستون آجری برای نصب کتیبه دارد که عده ای آن را ساعت خورشیدی می نامیده اند.
حیاط شمال غربی: دراین حیاط تعداد زیادی معبد و محل نیایش و چاه و ... وجود دارد که متعلق به الهه های ایلامی می‌باشند.
حیاط جنوب غربی: کوچکترین حیاط هامیباشد که پایه های آجری و نیایشگاه در آن وجود دارد که وسیله های جنگی و پیکرهای حیوانات از آن بدست آمده است.
حیاط جنوب شرقی : در این حیاط صحن هایی از خشت پخته و شیبدار دیده میشود، گمانه ها بر ایناست که از این حیاط برای قربانی کردن حیوانات استفاده میشد!
در مجله گردشگری افراگشت کهن بخوانید.